شورای عالی انقلاب فرهنگی در جلسه ۵۶۴ مورخ ۸۴/۴/۷ به پیشنهاد شورای فرهنگی و اجتماعی زنان، اهداف و اصول تشکیل خانواده و سیاستهای تحکیم و تعالی آن را به شرح ذیل تصویب نمود:
مقدمه
خانواده از ابتدای تاریخ تاکنون در بین تمامی جوامع بشری، به عنوان اصلیترین نهاد اجتماعی؛ زیربنای جوامع و منشأ فرهنگها، تمدنها و تاریخ بشر بوده است، پرداختن به این بنای مقدس و بنیادین و حمایت و هدایت آن به جایگاه واقعی و متعالیاش، همواره سبب اصلاح خانواده بزرگ انسانی و غفلت از آن موجب دور شدن بشر از حیات حقیقی و سقوط به ورطه هلاکت و ضلالت بوده است. اسلام به عنوان مکتبی انسانساز بیشترین عنایت را به تکریم، تنزیه و تعالی خانواده دارد و این نهاد مقدس را کانون تربیت و مهد مودت و رحمت میشمرد و سعادت و شقاوت جامعه انسانی را منوط به صلاح و فساد این بنا میداند و هدف از تشکیل خانواده را تأمین نیازهای مادی، عاطفی و معنوی انسان از جمله دستیابی به سکون و آرامش برمیشمارد. دستیابی به این اهداف والای مکتب اسلام و حفظ و حراست دقیق و مستمر از آن، نیازمند توجه جدی به خانواده و پیاده کردن قوانین مربوط به آن در اسلام است و ضروری است کلیه برنامهریزیها و سیاستگذاری ها در تمام سطوح، حقمدارانه و ملهم از نگرش توحیدی و در راستای تعالی و مصالح خانواده باشد. شورای فرهنگی-اجتماعی زنان براساس بند سوم شرح وظائف خود مبنی بر «سیاستگذاری و برنامهریزی جهت تقویت نهاد مقدس خانواده بر مبنای آسان کردن تشکیل خانواده، پاسداری از قداست آن و استوار ساختن روابط خانوادگی بر پایه حقوق و اخلاق اسلامی» و نیز با بهرهگیری از قرآن و سنت، قانون اساسی و دیگر قوانین جاری در نظام اسلامی ایران و رهنمودها و فرمایشات حضرت امام خمینی(ره) و بیانات روشنگرانه مقام معظم رهبری در مورد خانواده، اقدام به تهیه سیاستهای تشکیل، تحکیم و تعالی خانواده نموده است.
تعریف خانواده
خانواده گروهی است متشکل از افرادی که از طریق نسب یا سبب و رضاع با یکدیگر به عنوان شوهر، زن، فرزندان، مادر، پدر، برادر و خواهر در ارتباط متقابلند و فرهنگ مشترکی پدید آورده و در واحد خاصی به نام خانواده زندگی میکنند.
اصول و مبانی
نظام زوجیت از ارکان عالم خلقت و از آیات و نشانههای الهی است و وحدت زن و مرد در ابعاد انسانی و اختلاف آنها در بعد بشری از شاهکارهای خلقت و موجب تداوم و تکامل حیات آنان میباشد؛
زن و مرد بر اساس حکمت الهی با لحاظ تفاوتهای طبیعی آنها باید از حقوق انسانی، اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی عادلانه برخوردار شوند؛
خانواده واحد بنیادین جامعه و کانون اصلی رشد و تعالی انسان است. قوانین و مقررات و برنامههای کشور باید در جهت آسان کردن تشکیل خانواده، حمایت و پاسداری از قداست آن و استواری روابط خانوادگی بر پایه حقوق و اخلاق اسلامی باشد؛
نتایج ازدواج ایجاد مودت، رحمت و آرامش میان زن و شوهر است و با تکریم و احسان توسط فرزندان و رحمت و تربیت توسط والدین تداوم و تکامل مییابد؛
اعضای خانواده بویژه والدین نسبت به حفظ حرمت و صیانت خانواده از آفات و آسیبها و توانا نمودن اعضا در ابعاد شناختی و رفتاری جهت هدایت آنها در مسیر الی الله و حصول به حیات طیبه مسئول میباشند؛
تربیت و عواطف اجتماعی به عنوان مهمترین ویژگیهای نظام انسانی از خانواده نشأت میگیرد و توجه به نقش محوری زن به عنوان محور عاطفه و تربیت و نقش محوری مرد در امر تربیت و تأمین معیشت و اداره زندگی، امری ضروری است.
اهداف
تحقق دیدگاه اسلام در خصوص اهمیت جایگاه، منزلت و کارکردهای خانواده در نظام اسلامی؛
حمایت از تشکیل، تحکیم و تعالی نهاد خانواده و پیشگیری از تزلزل و فروپاشی آن؛
ارتقاء سطح فرهنگی و تربیتی اعضای خانواده به منظور ایفای نقش آن در سلامت و بهبود فرهنگی جامعه؛
همگرایی و هماهنگی در کلیه سیاستها و برنامهریزیها در موضوع خانواده به منظور بهبود وضعیت تشکیل، تحکیم و تعالی خانواده؛
آگاهی افراد خانواده نسبت به حقوق و وظایف یکدیگر و زدودن نگرشهای غلط جامعه؛
گسترش و تعمیق ارزشهای اصیل اسلامی در خانواده برای تربیت نسل سالم، با ایمان، مسئول و مؤثر در رشد خود، خانواده و جامعه؛
ایمنسازی خانواده از آسیب و بحرانهای اجتماعی و حمایت از خانوادههای آسیبدیده.
هدف اول: تحقق دیدگاه اسلام در خصوص اهمیت جایگاه، منزلت و کارکردهای خانواده در نظام اسلامی
راهبردها:
ترسیم الگوی خانواده متعادل و تبیین ویژگیهای الگویی خانواده آرمانی در اسلام؛
تحکیم مبانی اعتقادی خانواده و تواناسازی آن در ابعاد شناختی و اخلاقی جهت هدایت خانواده در مسیر الهی و تقویت فرهنگ اسلامی؛
توسعه آگاهیهای جامعه و اعضای خانواده نسبت به اهمیت، کارکردها و تأثیر آن بر بنیانهای شخصیت فرزندان و توسعه انسانی جوامع به عنوان عامل مهم انتقال فرهنگ و ارزشها؛
ارتقای امنیت و تأمین نیازهای مادی، معنوی و مصونیت بخشی خانواده در ابعاد فرهنگی، روانی، اقتصادی و اجتماعی؛
تأمین نیازهای مادی، معنوی، عاطفی فرزندان در خانواده به منظور افزایش احساس تعلق اعضای خانواده به یکدیگر؛
تأمین و ارتقاء سلامت روحی، جسمی، اجتماعی زنان در مراحل مختلف زندگی و ایجاد تسهیلات مورد نیاز و ارائه خدمات مناسب در این مراحل (دوران بارداری، تغذیه، نوع کار، حضانت کودک و …)؛
تقویت شخصیت و جایگاه واقعی زن و مرد به عنوان پدر، مادر و همسر و توجه به نقش اساسی آنها در توسعه انسانی و تربیت نسل بالنده در خانواده؛
توسعه آگاهی زنان و اعضای خانواده در خصوص ایجاد الگوی صحیح اقتصادی و تنظیم درآمدها و هزینههای خانواده و تأثیر آن بر اقتصاد کشور؛
سیاستهای اجرایی:
معرفی و ارائه الگو از زنان و مردان موفق جامعه، با لحاظ موفقیت آنها در نقش مادری، پدری و همسری؛
تکریم و تجلیل از خانوادههای ایثارگر انقلاب اعم از شهدا، جانبازان، اسرا و تأمین نیازهای مادی و معنوی آنان؛
تکریم و بزرگداشت خانواده از طریق تخصیص ایامی از سال به خانواده و معرفی خانوادههای نمونه؛
هدایت زنان در پذیرفتن نقشهای اجتماعی هماهنگ با نقش مادری و همسری به منظور ارجگذاری و کارآمدسازی فعالیتهای خانوادگی؛
ترسیم کارکردهای زیستی، تربیتی، روانی و عاطفی خانواده به عنوان مهمترین بستر رشد فرهنگی جامعه از طریق رسانهها و کتب درسی؛
بازنمایی روحیه همکاری و وفاداری متقابل زن و مرد در زندگی مشترک و بحرانهای خانوادگی و پرهیز از ترویج روحیه مردستیزی و یا زنستیزی در برنامه ها؛
بازنمایی ضرورت توجه والدین نسبت به تخصیص زمان کافی جهت تربیت فرزندان و تأمین نیازهای عاطفی آنان و بیان پیامدهای بیتوجهی به این امر؛
آگاهیبخشی زنان در خصوص تأثیر تغذیه مناسب، ورزش و رعایت بهداشت و تأمین سلامت جسمی و نشاط روحی و برنامهریزی دولت جهت تأمین آنها؛
ایجاد روحیه پسانداز و آیندهنگری در خانواده بر محور قناعت و ایجاد مراکز مناسب جهت انجام فعالیتهای تولیدی و خود اشتغالی در کنار وظائف خانهداری جهت کمک به اقتصاد خانواده.
هدف دوم: حمایت از تشکیل، تحکیم و تعالی نهاد خانواده و پیشگیری از تزلزل و فروپاشی آن
راهبردها:
تسهیل در امر ازدواج به عنوان پیمان الهی و تشویق جوانان به تشکیل خانواده همراه با تعدیل توقعات و کاهش تشریفات و تأثیر آن بر صیانت نفس و سلامت فرد و جامعه؛
توسعه آگاهیهای جوانان درخصوص نقش تناسب اعتقادی و فرهنگی زوجین در ایجاد تفاهم و تحکیم خانواده و روشها و معیارهای شرعی انتخاب همسر؛
توسعه نقش سازنده، هدایتی و حمایتی والدین در امر ازدواج جوانان و حفظ تناسب فرهنگی خانوادهها؛
توسعه و جهتدهی نظام آموزشی با توجه به نقشها و ویژگیهای مشترک و اختصاصی زنان و مردان و توانمند کردن دختران جهت ایفای نقش مادری و همسری و پسران جهت ایفای نقش پدری و آموزش روابط حقوقی آنها به یکدیگر؛
توسعه آگاهیهای زوجین نسبت به تأثیر روابط جنسی سالم در تقویت پیوندهای عاطفی، نشاط روحی و افزایش رضایتمندی آنان از زندگی و اختصاص علائق زوجیت به همسر قانونی؛
افزایش آگاهیهای زوجین در زمینه حقوق و تکالیف یکدیگر، احکام زناشویی و تنظیم خانواده، تلطیف روابط حقوقی توأم با حسن خلق و معاشرت؛
اصلاح الگوی مشارکت و نقشهای فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی زنان متناسب با نقشهای خانوادگی آنان با حفظ ارزشها و منزلت زن؛
تقویت اخلاق، معنویت، محبت و صمیمیت در روابط اعضای خانواده؛
اتخاذ تدابیر مناسب جهت اصلاح قوانین و ساختارهای حقوقی، اقتصادی و فرهنگی برای پیشگیری از وقوع طلاق؛
اتخاذ تدابیر مناسب جهت پیشگیری از اعمال هرگونه خشونت علیه اعضای خانواده.
سیاستهای اجرایی:
حمایت از ایجاد تشکلهای غیردولتی و مردمی با محوریت مؤسسات و شخصیتهای علمی و مذهبی و استفاده از مشارکت زنان در راستای حمایت از تشکیل خانواده در این تشکلها؛
انجام فعالیتهای فرهنگی و تبلیغی در امر آسانسازی ازدواج با رویکرد فرهنگی، با مشارکت کلیه دستگاههای تبلیغی و فرهنگی کشور و نمایش معایب زندگی در تجرد و تنهایی؛
ایجاد تسهیلات لازم جهت حمایت مادی و معنوی خصوصا از خانوادههای جوان در دوران تحصیل و سربازی.
تقویت مشارکت خانوادهها و اقدام در تأمین نیازهای اقتصادی و مادی زوجهای جوان به هنگام ازدواج؛
ترویج دیدگاههای صحیح اجتماع در خصوص تقلیل هزینههای ازدواج از قبیل جهیزیه سبک، مهریه متناسب و کاهش هزینه های جشن ازدواج و پرهیز از تحمیل هزینههای سنگین؛
توسعه مراکز رسمی آموزشی و مشاوره خانواده قبل و بعد از ازدواج با حمایتهای دولت؛
تواناسازی اعضای خانواده از طریق کسب مهارتهای لازم، به منظور تأمین نیازهای اساسی خانواده از طریق نظام آموزش رسمی و فرهنگ عمومی؛
فرهنگسازی و آموزش درخصوص گسترش فرهنگ عفاف و پایبندیهای اخلاقی به منظور تحکیم بنیان خانواده و جلوگیری از بروز ناهنجاریهای اجتماعی؛
پیشگیری از مفاسد اخلاقی و اجتماعی و مبارزه قانونی با عوامل اصلی مفسدهانگیز به منظور حفظ کیان خانواده؛
ایجاد و توسعه مراکز امداد و ارشاد در کنار دادگاههای خانواده و تقویت آنها؛
بازنمایی متناسب از نقشهای متنوع و کارآمد زنان در ایجاد نگرش متعادل بین نقشها و مسئولیتهای خانوادگی و اجتماعی آنان؛
تشویق و ترغیب خانوادهها به داوری خویشان و ارائه مشاوره به آنان در اختلافات خانوادگی و ارائه الگوهای قضاوت بیطرفانه در بین زوجین؛
افزایش و تقویت مراکز مشاوره ژنتیک و بیماریهای خطرناک و انجام آزمایشهای پزشکی قبل از ازدواج جهت اطلاع از وضعیت جسمانی و روانی زوجین؛
برخورد قاطعانه دستگاه انتظامی و قضایی با بزهکاران و عوامل اصلی جرمزا به عنوان تهدیدکننده استحکام خانواده؛
ارزیابی و بازنگری قوانین موجود و تدوین قوانین حمایتی لازم و اتخاذ تدابیر مناسب جهت نظارت بر حسن اجرای قوانین جهت تحکیم بنیان خانواده؛
شناساندن عوارض و پیامدهای منفی ناشی از طلاق به زوجین و تأکید بر تشکیل خانواده در مورد زنان بیوه و بیسرپرست.
هدف سوم: ارتقای سطح فرهنگی و تربیتی اعضای خانواده به منظور ایفای نقش آن در سلامت و بهبود فرهنگی جامعه
راهبردها:
تبیین نگاه نظاممند دین در خصوص جایگاه زن در خانواده و تأکید بر ارتقاء نقش زن در تربیت و فرهنگسازی و استحکام و پویایی خانواده و اجتماع؛
هماهنگی و توسعه کمی و کیفی فعالیتها و تولیدات کلیه نهادهای فرهنگی و گروههای مرجع به منظور ارتقای جایگاه و نقش خانواده؛
توسعه تحقیقات در خصوص مسائل و مشکلات خانواده و کارکردهای آن و انعکاسیافتههای آن به جامعه، مسئولین و برنامهریزان کشور؛
توسعه آگاهیهای خانواده جهت حفظ حرمت اعضای خانواده بویژه سرپرستی، نگهداری و تأمین معاش پدر و مادر ناتوان و از کار افتاده؛
توسعه و ترویج وجوه مثبت آداب و سنن ملی و محلی در ارتباط با خانواده به منظور ارتقاء فرهنگ خانواده و جامعه؛
توسعه فرهنگ ساده زیستی، قناعت، خوداتکایی، تولید و ارائه الگوی مناسب مصرف به منظور تصحیح فرهنگ اقتصادی خانواده.
سیاستهای اجرایی:
آموزش زنان و مردان درخصوص اهمیت نقش آنان در تربیت فرزندان متناسب با مقتضیات زمان و مراحل مختلف رشد آنان؛
بررسی الگوهای ارائهشده از زنان و خانواده در انواع فیلمهای سینمایی، مطبوعات، کتب و سایر رسانهها و میزان تأثیر آنها در افزایش ناهنجاریهای فرهنگی و اخلاقی و ارائه راهکارهای مناسب جهت اصلاح گروههای مرجع؛
بررسی و شناخت مسائل و مشکلات فرهنگی، حقوقی و اقتصادی اعضای خانواده؛
بازنمایی و ریشهیابی صحیح و اصولی علل گسست فرهنگی بین نسلها از طریق تحقیقات جامع ملی و استفاده از یافتههای تحقیقات بویژه در تولیدات فرهنگی و هنری؛
تبیین و احیای فرهنگ احترام به پدر و مادر و قدرشناسی و حمایت از آنها همراه با حفظ کرامت سالمندان در برنامههای رسانهها؛
تأمین امکانات لازم جهت بهرهبرداری بهینه از اوقات فراغت و ارتقاء فرهنگی اعضای خانواده؛
کاهش تبلیغات تجاری و مصرفی رسانهها به منظور جلوگیری از ترویج روحیه مصرفگرایی؛
تشویق زنان به استفاده بهینه از دارایی و اندوخته شخصی در چرخه اقتصادی خانواده و کشور.
هدف چهارم: همگرایی و هماهنگی در کلیه سیاستها و برنامهریزیها در موضوع خانواده به منظـــور بهبود وضعیت تشکیل، تحکــیم و تعالی خانواده
راهبردها:
اولویت دادن به خانواده به عنوان بنیادیترین نهاد اجتماعی جامعه و توجه به مصالح آن در سیاستگذاری، قانونگذاری و برنامهریزیهای مرتبط و مؤثر در خانواده؛
ضرورت نگاه نظاممند برنامههای توسعه کشور نسبت به تقویت نهاد خانواده و بهینهسازی کارکردهای آن بر اساس الگوی اسلامی؛
تقویت نگاه دینی و علمی در امر برنامهریزی کلان کشور با رویکرد به امور زنان و کارآمد ساختن خانواده.
سیاستهای اجرایی:
استفاده از سازوکار مناسب توسط دولت با هدف برنامهریزی و ایجاد هماهنگی بین دستگاههای مختلف در خصوص اجرای سیاستها و برنامههای مرتبط با خانواده؛
تعیین شاخصها و ارزیابی کمی و کیفی برنامههای توسعه کشور و سنجش عملکرد دستگاههای اجرایی و پیشرفتها بر اساس نگاه منسجم و استوار به خانواده متعادل و مطلوب.
هدف پنجم: آگاهی افراد خانواده نسبت به حقوق و وظایف یکدیگر و زدودن نگرشهای غلط جامعه
راهبردها:
توسعه مشارکت اعضاء خانواده در تصمیمگیریها و تقویت روحیه مسئولیتپذیری، تعاون و همکاری اعضای خانواده؛
توسعه آگاهیهای عمومی نسبت به الزامات شرایط اجتماعی و نقشهای اعضای خانواده و انعطاف آنان نسبت به انتظارات متقابل در جهت تحکیم خانواده؛
ارتقاء آگاهی و اصلاح نگرش جامعه و خانواده در خصوص حقوق و مسئولیتهای زنان در خانواده.
سیاستهای اجرایی:
اصلاح کتب درسی، متون آموزشی و تولیدات فرهنگ عمومی در جهت آموزش آداب و اخلاق اسلامی و تبیین وظایف و حقوق اعضای خانواده نسبت به یکدیگر؛
ترسیم آثار منفی ناشی از عدم آشنایی اعضای خانواده نسبت به حقوق و وظایف خانوادگی و اجتماعی یکدیگر و تأثیر آن در ناکارایی و تزلزل خانواده؛
انتقال فرهنگ کار، ابتکار و مسئولیتپذیری به فرزندان خانواده و تقبیح روحیه کاهلی و بیکاری در بین آنان؛
توجه به آثار مثبت و منفی جهانی شدن در امر تشکیل خانواده.
هدف ششم: گسترش و تعمیق ارزشهای اصیل اسلامی در خانواده برای تربیت نسل سالم، باایمان، مسئول و مؤثر در رشد خود، خانواده و جامعه
راهبردها:
هدایت و ترغیب زوجین، جهت تقویت ایمان مذهبی و فرهنگ اسلامی، آشنایی با تکالیف و آداب قبل از بارداری، دوران بارداری و شیوههای صحیح تربیت فرزندان در مقاطع مختلف سنی آنان؛
توسعه آگاهی والدین به منظور تأمین حقوق فرزندان در زمینه تغذیه، سلامت جسمانی و روانی، تربیت و برخورداری آنان از رفتار عادلانه والدین؛
کمک به والدین جهت رشد و آماده سازی فرزندان خود در راستای پذیرش و ایفای مسئولیتهای فردی، خانوادگی و اجتماعی خود؛
توجه جدی و تقویت نقش الگویی والدین در تربیت صحیح فرزندان.
سیاستهای اجرایی:
تبیین آثار مثبت تربیت مذهبی فرزندان در پیشبرد جامعه؛
بازنمایی اثرات مثبت رعایت عدالت بین فرزندان و ضرورت اجتناب از هرگونه تبعیض بر اساس جنسیت؛
نشان دادن نمادهایی از رفتار، سلوک و روحیات مذهبی پدر و مادر و تأثیر آن در تربیت و انتقال مفاهیم دینی به فرزندان؛
افزایش سطح آگاهی زنان و دختران نسبت به فرایض دینی و عمل به آنها بر اساس درک عمیق، عالمانه و آگاهانه و نشان دادن آثار التزام عملی به آن با پرهیز از ارائه تصنعی اعمال عبادی؛
تقویت ارتباط خانواده با نهادهای آموزشی و پرورشی و ایجاد هماهنگی بیشتر در بین آنها به منظور ایفای نقش بهتر در تربیت فرزندان.
هدف هفتم: ایمنسازی خانواده از آسیب و بحرانهای اجتماعی و حمایت از خانوادههای آسیبدیده
راهبردها:
ارتقاء آگاهی اعضای خانواده نسبت به هنجارها، ناهنجاریها و آسیبهای اجتماعی و خانوادگی به منظور برخورد صحیح با مشکلات و بحرانهای زندگی؛
محافظت و جلوگیری از آسیبپذیری خانواده، از طریق مبارزه همهجانبه با ناهنجاریها و آسیبهای اجتماعی (اعتیاد، طلاق، فرار و…)؛
اتخاذ تدابیر مناسب جهت حمایت از خانوادههای آسیبدیده و کاهش ضایعات ناشی از بحرانهای خانوادگی و اجتماعی؛
حمایت از زنان و کودکان در برابر هرگونه تعرض نسبت به حقوق آنان توسط اعضای خانواده و ناهنجارهای رفتاری.
سیاستهای اجرایی:
آموزشهای لازم به دختران و پسران در زمینه انتخاب همسر با در نظر گرفتن سلامت دینی، فکری، جسمی و روانی یکدیگر به منظور پیشگیری از بروز آسیبهای اجتماعی در زندگی؛
بررسی علل افزایش ناهنجاریهای فرهنگی و اخلاقی در بین اعضای خانواده و ارائه راهکارهای مناسب جهت رفع آن؛
آموزش اعضای خانواده در جهت حل منطقی مشکلات خود قبل از مراجعه به سازمانها و مراجع قانونی؛
تدوین قوانین حمایتی و گسترش پوشش کامل بیمههای اجتماعی و اقتصادی برای مردان بیکار، زنان بیوه، سالخورده، سرپرست خانوار و کودکان بیسرپرست و زنان خانهدار؛
تأمین نیازهای مادی و معنوی خانوادههای بیبضاعت و بیسرپرست بویژه زنان سرپرست خانوار؛
مقابله با بزهکاران اجتماعی، باندهای فساد و فحشاء و متعرضان به نوامیس مردم و مروجین فرهنگ ابتذال با هدف تأمین امنیت و حفظ کیان خانوادهها.
با تصویب طرح اهداف و اصول تشکیل خانواده و سیاستهای تحکیم و تعالی آن در جلسه ۵۶۴ مورخ ۸۴/۴/۷ شورای عالی انقلاب فرهنگی کلیه دستگاهها و سازمانهای اجرایی ذیربط موظف خواهند بود در حدود وظایف خود نسبت به تهیه آئیننامهها، دستورالعملها و برنامههای اجرایی لازم مبتنی بر طرح مذکور اقدام نموده و گزارش فعالیتهای انجام شده را سالیانه به هیئت نظارت و بازرسی شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه نمایند.